 |
| Tohumculuk |
Tohum bir semboldür.
Bir son
Bir başlangıç
Kalitenin devamı
Çoğalma ve yayılma
Süreklilik
Canlılık
Yenilenme
Doğum
Üretimde Tohum neden gereklidir?
Üretimin başlangıç materyalidir.
Sebze türlerinin % 90’ı tohumla üretilir.
Kendi türünün devamını sağlayan bir maddedir.
Bütün canlıların yaşamları için gerekli olan bir yiyecek ve besin maddesidir.
Tohum hastalık ve zararlıları taşıyan bir maddedir. Temiz olması gerekir.
Tohum kalitesi neden önemlidir?
Üretimin başarısı kalitesine bağlıdır. (% 20)
Kaliteli tohum kullanma üreticinin gelir düzeyini artırır.
Kaliteli tohum üretimin kalitesini artırır.
Tarımda kaliteli tohum kullanmanın gerekliliği
Üretim teknolojisinin gelişimi
Sebzecilik işletmelerinin yapısı
Tohumculuk endüstrisinin gelişimi
Kaliteli tohumun özellikleri
Ambalajlanmış
Adına doğru
Canlılığı yüksek
Temiz
Sınıflandırılmış
Çıkış gücü yüksek (Özellikle olumsuz çevre koşullarında)
Ekim öncesi tohum gücünü artırmak için uygulama görmüş
İlaçlanmış
Paketlenmiş
Tohum alırken dikkat edilecek noktalar?
Üretime başlamadan 1-2 ay önce alınmalı
Gerektiği miktarda tohum alınmalıdır.
Tohum güvenilir bir kuruluştan alınmalıdır.
Tohum paketlenmiş olmalıdır.
Paket üzerindeki bilgiler kontrol edilmelidir.
Paketin ambalajı sağlam olmalıdır.
İlaçlanmış olmalıdır.
Tohumculuk Endüstrisi Diğer tarım dallarından farkı
· Daha kârlıdır.
· Daha fazla teknik bilgi gerektirir.
· Gelişmiş bir endüstri dalıdır.Tohumculuk Endüstrisi nedir?
ISLAH
ÜRETİM
TEMİZLEME
PAKETLEME
PAZARLAMA
TÜRKİYE’DE TOHUMCULUK
Yasal düzenleme: Türkiye’de sebze tohumu üretimi 308 sayılı 1963 yılında çıkarılan “Tohumlukların Tescil, Kontrol ve Sertifikasyonu Hakkında Kanun” ve Yönetmeliklerine göre yapılır.
Çeşit ıslahı : TAE, ZF, ÖK
Üretim: Elit (TAE),
Orijinal (TAE, TİGEM),
Anaç, (Hibrid ebeveyn), (TAE, TÜİ ve AÖK)
Kontrol (Tarla ve laboratuvar): TKSE
Dağıtım: Üretici birlikleri
Ziraat Fakülteleri
TZDK
Bayiler
Kimler tohum üretebilir?
· Tarım Bakanlığına bağlı kuruluşlar (TAE, TÜİ)
· Ziraat Fakülteleri
· Özel Tohum Kuruluşları (Bitki ıslahçısı unvanı almış olanlar)
Türkiye’nin tohumu gereksinmesi Nasıl Hesaplanıyor?
· Üretici taleplerine göre
Nasıl hesaplanmalı?
· Ekim alanları
· Yetiştirme tekniği
· Sertifikalı tohumluk kullanma zorunluluğu
· Tohumun yenilenme durumu
Üretim:
1960-1980 Kamu Kuruluşları+3 özel
Kuruluş
1980- Özelleştirme
Neden özelleştirme?
· Yetersiz üretim
· Üretim alanında artış
· Tohum talebinde artış (hibritler)
· Kaçak tohum girişinde artış
· Islah çalışmalarının gerilemesi Özelleştirme ile ne yapıldı?
· Kaliteli tohum ithali
· Yabancı sermayeyi yurt içine çekmek
· Yatırım ve işletme kredilerinde artış Ne oldu?
· Tohum üretimi arttı.
· Üretim kamu kuruluşlarından alınarak özel kuruluşlara kaydırıldı.
· Özel kuruluş sayısı arttı.
· Türkiye’deki türlere göre çeşit sayısı arttı.
· Türkiye’nin tohum dış alımı arttı. İhracat ithalatı geçti.
· Üretimde kalite arttı.
· Üretim teknolojisi gelişti.
· Yeni iş alanları açıldı, ziraat mühendisleri için iş olanakları yaratıldı.
AMA
· Tohum üretimi gereksinmeyi hala karşılayamamaktadır.
· Türkiye’ye kaçak tohum girişi artmaktadır.
· Islah çalışmaları istenen düzeye ulaşamamıştır.
Türkiye’nin tohumculuk sektörü yönünden avantajları
· Ekim alanı yönünden avantajlı
· Ekolojik koşullar uygun
· Yetiştirme tekniklerinde modernleşme, kaliteli tohuma olan talebi artırıyor.
· İşçilik giderleri düşük
· İzolasyon mesafesini ayarlamak kolay
· Yatırım giderleri düşük, sanayiciler için cezbedici
· Avrupa pazarına, Türk Cumhuriyetlerine ve Arap ülkelerine yakın
· Bazı ürünlerde devlet desteğinin olması, kaliteli tohum kullanmayı teşvik ediyor.
· Tohumluk tescil kanunundaki düzenlemeler, Islahçı hakları yasasının düzenlenmesi ıslahçılar için cazip
Türkiye’de tohumculuk sektörünün gelişmesini sınırlayan faktörler
· Üretim
· Mekanizasyon
· Yok, modern toprak işleme ve ekim teknikleri
· Tarım düzeyi Eğitim düzeyi ve pratik düşük Düzeyde
· İzolasyon
· Düzgün değil, şahsi ilgiye bağlı
· Yasalar
· Tohum tescili ve Sertifikasyon
Üretim izni, ticari tohum, tescil, tohum satışının düzenlenmesi
· Kontrol
· Etkisiz, satıcı kontrol istemi, Çeşit koruma ve ıslahçı hakları
· Tarım ve Tohumculuk politikası
· Ürün fiyatları
· Fiyat uygulamaları gerçekçi Değil
· Devlet desteği
· Kaliteli tohum kullanımını teşvik edici değil
· Ürün borsası
· Pazar fiyatları belli değil
· İhracat
· Düzenli değil
· İthalat
· Düzenli değil
· Karantina
· Labaratuvar kontrollerinde Aksama
· Maliye ile ilgili düzenleme
· Vergilendirme KDV oranı fazla
· İhracat teşvikleri
· Yeterli değil
· Kredi Elverişli,fakat çalışmıyor.
· İstatistikler
· Veri tabanı değişken, doğru veri tabanı kaynakları (üretim, sanayi, pazar) yok
· İnsan kaynağı
· Eğitim
· Sınırlı
· Uygulama
· Uygulama merkezi yok
· Pazar
· Arazi büyüklüğü az, fiyat üreticiyi ürkütüyor.
· Ortalama girdi
· Düşük ürün fiyatları nedeniyle düşük
Çeşit nedir?
Neden çeşit kullanmalıyım?
•Verimli
•Kaliteli
•Dayanıklı
Kaç türlü çeşit vardır?
•Açıkta tozlanan çeşitler
•Sentetik çeşit veya hibritler
•Hibrit çeşitler
–Tekli melezler
–İkili melezler
–Üçlü melezler
AÇIKTA TOZLANAN
•Verimlilik
•Kalite
•Dayanıklılık
•Gelişme
DEĞİŞKEN
SENTETİK ÇEŞİTLER
•Nasıl elde edilir?
•Belli sayıda saf hattın bir arada tozlanmasına izin verilerek
Sentetik hibritlerin özellikleri
•Hibrit çeşitlere göre daha ucuz, AT çeşitlerden pahalı
•Hibrit kombinasyonu ıslahçının tekelindedir.
•Uygun karışımları belirlemek zaman alır.
•Elde edilen tohum miktarı AT çeşitlerden azdır.
Neden hibrit çeşit?
Islahçı açısından!!!
Melez azmanlığından yararlanma şansı
İstenilen özellikleri bir bireyde toplama şansı
Heterozigot yapıdaki tüm genlerin bulunması durumunda değişik çevre koşullarına adaptasyon gücünden yararlanmak
Islahçı haklarından yararlanmak
ÜRETİCİ AÇISINDAN!!!
•Daha daha verimli
•Daha daha kaliteli
•Bir örnek gelişme var
•Hastalıklara dayanıklı
•Adaptasyon gücü yüksek
Tohum üreticisi açısından!!!
Ebeveynler saklı
Daha pahalı
Daha garantili
Ülke ekonomisi açısından!!!
Yerel üretim varsa:
Verim ve kalitede artış
S Ülke ekonomisine katkı
S Dışa bağımlılık yok
S Döviz kaybı yok
S Tohum teknolojisi gelişir
S Yetişmiş insan gücü artar
Ülke ekonomisi açısından!!!
Yurt dışına bağımlı ise:
S Verim ve kalitede artış
S Döviz kaybı var
S Her sene yeniden tohum almak gerekli
S Dışa bağımlılık var
Hibrit çeşit kullanmak zorunluluk mu?
•Üretim pazara yönlendirilmişse EVET
• Mevcut çeşitler verimsiz, kalitesiz ve hastalıklara dayanıklı değilse EVET
•Yöresel pazarlara yönelik üretimde gerekli değil
•Mevcut çeşit sorunsuzsa hibrit çeşide gerek YOKTUR.
Çeşit geliştirme yolları
•Gen havuzu oluşturma
•İyilerini seçme, kötüleri ayırma
•İyileri daha da iyileştirme
•Ana x Daha iyi çeşit Fı
Fı x Daha iyi çeşit BCı
BCı x Daha iyi çeşit BC2*****
Ne zamana kadar?
İstenilen özelliği aktarana kadar
İyileri seçtim
Şimdi ne yapacağım?
•Açıkta tozlanan çeşit veya çeşitler olarak onaylatabilirim.
•Hatları veya çeşitleri ebeveyn olarak kullanıp hibritleri elde edebilirim.
Tekli melezler
A hattı B Hattı X (AxB)
Çift melezler
A Hattı B Hattı C hattı D hattı
(AxB ) x (CxD)
Üçlü melez
F1 X A hattı F1
Homojenlik daha az
Tohum verimi yüksek
Daha ekonomik
Uyuşmazlık ve kısırlığın kullanılabildiği türlerde kullanılır.
Tohum alırken dikkat edilecek noktalar
•Üretime başlamadan 1-2 ay önce alınmalı
• Gerektiği miktarda tohum alınmalıdır.
• Tohum güvenilir bir kuruluştan alınmalıdır.
• Tohum paketlenmiş olmalıdır.
• Paket üzerindeki bilgiler kontrol edilmelidir.
• Paketin ambalajı sağlam olmalıdır.
• İlaçlanmış olmalıdır.
Bitkilerde Büyüme
Büyüme ve farklılaşma
Meristem hücreleri Dokular Organlar
Meristem dokuları:
1. Çiçek, meyve, tohum
2. Kök, gövde, yaprak Çiçeklenme
Bitki yaşamında 2 ana gelişme devresi vardır:
1. Vejetatif gelişme
2. Generatif gelişme
Tek yıllık türler: vejetatif gelişme+generatif gelişme iç içe
İki yıllık türler: vejetatif gelişme generatif gelişme
Bitki vejetatif devreden generatif devreye nasıl geçer?
1. Sıcaklık
Vernalizasyon, Devernalizasyon, Termoperiyodizm
Düşük sıcaklık
Vernalizasyon: Vejetatif devre generatif devre
Vernalizasyon devernalizasyon
Düşük sıcaklığın etkinliği nelere bağlıdır?
· Bitki yaşı
· Gelişme dönemi
· Sıcaklık derecesi ve süresi (5-100C-2-4 hafta)
2. Gün uzunluğu ve ışık
3. Çiçeklenme hormonları:
Gibberellinler çiçeklenmeyi uyarıcı doğal hormonlardır.
IAA, NAA, 2.4-D: Uyarıcı hormonlar
Chlorhiydrine, 2-3-5 TBA / Triodobenzoic acid), Maleichydrazide
4. Besin maddeleri: C/N oranı
Meyvenin yapısı ve gelişimi
Çiçeklenme
Çiçek
Tozlanma
Döllenme
Meyve
Çiçeklenme ------- Çiçek------ Meyve=Partenokarpi
Çiçeklenme---------Çiçek------- Meyve+tohum=Apomiksiz
Meyve Duvarı:
1. Taş hücrelerinden oluşan dokulardan
2. Yumuşak parankima dokusundan
3. Kuru, boş hücre tabakalarından oluşur.
Meyve yüzeyi: Düz, parlak, tüylü, dikenli, yapışkan, sarılıcı, pervaneli
Meyve rengi: Türlere ve çeşitlere göre farklı renk ve tonlarda
Tohum kabuğu
Tohum kabuğu nereden oluşur?
· İntegümentlerden
· Çekirdek dokularından
· Endosperm kalıntılarından
· Shalazadan
· Meyvenin bir bölümünden
Tohum kabuğunun görevi:
· Tohumu dış etkenlerden korumak
Tohum kabuğunun özellikleri:
Tüylü, çıkıntılı, dikenli veya kancalı
Embriyo
· Yaprakçık (plumula)
· Sapçık (hipokotil)
· Kökçük (radikıl=radikula)
Embriyonun tohum içindeki durumu:
· Büyük ve tohumun tümünü kaplar (baklagiller)
· Küçük (domates, havuç, mısır)
Endosperm
Tohumun beslenmesine yardım eden bölümü
Tohumdaki bulunuşu:
· Tohumu tamamen kaplamıştır.
· Tohum içinde çok az bir yer kaplar.
TOHUM FİZYOLOJİSİ
Çimlenme ve aşamaları:
Emme
Şişme
Tohumdaki dokuları nemlendirme
Tohum kabuğunun ıslanması
Solunum artışı
Mitokondri ve enzim aktivitesi artışı
Depo maddelerinin değişimi ve enerji çıkışı
Karbonhidratlar:
Nişasta-------enzimler----serbest şekerler ve dekstrin-------
Sakkaroz-----glikoz ve früktoz
Yağlar: Trigliseritler-----enerji
Proteinler:
Albüminler: suda erir.
Globülinler: Kükürt kapsamlı amino asitleri bulundurur.
Gluteninler:Alkali ortamda çözünür.
Prolaminler:
SONUÇ: Kökcük çıkışı-----çenek yapraklar-----sapçık çıkışı
TOHUM ÜRETİMİNDE ÇEVRE FAKTÖRLERİ
Sıcaklık
Düşük sıcaklıklar Çiçeklenmeyi hızlandırıcı
Çiçeklenme ve döllenme için
uygun değil
Yüksek sıcaklıklar Çiçeklenme ve döllenme için
uygun değil
Yüksek sıcaklıklar Olgunlaşmayı ve kurumayı
hızlandırıcı
Aşırı sıcaklar Hızlı olgunlaşma
Tohumlar küçük
Canlılık az
Işık
· Fotosentezi artırarak gelişmeyi hızlandırır.
· Çiçeklenmeyi hızlandırma
Yağış ve nem
· Tohum üretimi için orta derecede yağışlı ve nemi az bölgeler tercih edilmelidir.
· Yağışlar bitki gelişimi için yeterli olmalı, tozlanma, döllenme ve tohumun olgunlaşması sırasında yağış olmamalıdır.
· Sulama olanaklarının bulunduğu yerlerde sulama yapılmamalıdır.
Çiçeklenme dönemindeki aşırı yağışın zararlı etkileri
· Dişicik tepesini ve çiçek tozlarının yıkanmasına neden olur.
· Çiçek tozu anormalliklerine neden olur.
Tohum bağlama ve olgunlaşması sırasındaki aşırı yağışların etkileri:
· Hastalık etmenlerinin yayılmasına neden olur.
· Tohum hasadını zorlaştırır.
· Tohumun kurumasını engeller.
· Kurutma için gerekli süre artar.
· Bitkilerde mekanik zararlanmaya neden olarak verimi azaltır.
Rüzgar
Hafif esen rüzgarlar
· Çiçeklenme dönemindeki hafif esen rüzgarlar tozlanmaya ve döllenmeye yardımcı olur. Dolayısıyla tohum verimini artırır.
· Yağışlı bölgelerde tohumun kurumasını kolaylaştırır.
Kuvvetli esen rüzgarlar
· Bitki ve topraktan su kaybını artırır.
· Tozlanmada etkili böceklerin aktivitesini azaltır.
· Döllenme olumsuz yönde etkilenir.
Tohum üretimi için rüzgardan korunmuş alanlar tercih edilmeli veya rüzgarkıran kullanılmalıdır.
Toprak
· Mekanik olarak dayanıklı olmalıdır.
· Su tutma kapasitesi yüksek olmalıdır.
· Geçirgen olmalıdır.
· Hafif bünyeli ve havadar olmalıdır.
· Bitki gelişmesi için gerekli besin maddelerini bulundurmalıdır.
Böcek faaliyeti
Tohum üretiminde böcek varlığı tohum verimi üzerinde olumlu yönde etkilidir. Bu nedenle tozlanma döneminde tozlayıcı böcek bulundurmalıdır.
Hastalık ve zararlı yoğunluğu
Hastalıkların bir bölümü tohumla taşınır. Bu nedenle tohum üretilecek bölgede hastalık ve zararlı yoğunluğunun az olması gerekir.
TOHUMU ÜRETİMİ
Tohum üretiminin planlanması ve Planlama yaparken dikkat edilecek konular:
1. Ekim nöbeti
Amacı:
· Tohum zararlılarının etkisinin azaltılması
· Tohumluk bitkiden önce tarlada kalan bitkilerin çıkış şansını azaltmak
· Yabancı tozlanma riskini önlemek
Ì Tohum üretilecek tarlada daha önce 5 yıl arka arkaya kullanılmamış tarlalar tercih edilmelidir.
Ì Türler arası ekim nöbetinde
Lahana grubu sebzeler
Patlıcangiller
Kabakgiller
aynı tarlaya 3 yılda bir
Şemsiyegiller
Soğangiller
Ebegümecigiller
aynı tarlaya 2 yılda bir getirilebilirler.
2. Tarla ve parsel şekli ve büyüklüğü
Kare veya dikdörtgen şeklinde olması gerekir
Neden?
Çiçek tozu bulaşmasın engellemek
Parsel büyüklüğü
Elit ve orijinal kademedeki tohumluklar
Küçük parsellerde
Neden?
· Gerekli tohum miktarının az olması
· Üretilen tohumun kalitesinin daha yüksek olması
Sertifikalı tohumluklar
Geniş alanlarda üretilmelidir.
Neden?
· Yabancı çiçek tozu nedeni ile bulaşma azdır.
3. Kenar bitkileri
Neden?
Yabancı tozlanmayı engellemek
Nasıl?
Yabancı çiçek tozları kenar bitkiler tarafından tutularak
Ë Tarla çevresindeki taralı alandan (5 m) tohumlar ayrı hasat edilmeli ve esas tohumluğa katılmamalıdır.
4. Set bitkileri
Neden?
· Parsel çevresindeki yabancı tozlanmayı engellemek
· İzolasyon mesafesini azaltmak
Hangi bitkiler set bitkisi olabilir?
· Boyları tohumluk bitkiden uzun olanlar
· Sık olarak ekilebilen bitkiler
· Daha çok rüzgarla tozlananlar
· Çiçekleri tohumluk bitkilere göre böcekler için çekici olmayanlar.
5. Toprak hazırlığı
· Temizleme
· Düzeltme
· Sulama kanallarının yerleştirilmesi
· Parsellerin yapılması
6. Ekim ve dikim
· Tohum üretiminde orijin ve kalitesi bilinen tohum kullanılmalıdır.
· Ekim ve dikim sırasında tohum ve bitki karışımının önlenmesi gerekir.
· Dikim planı yapılmalı, kayıtlar düzgün tutulmalıdır.
· Kültürel işlemlerle ilgili girdiler önceden temin edilmelidir.
· Tohumlar seyrek ekilmeli, dikim aralıkları geniş olmalıdır.
· Düzgün çıkış sağlanmalıdır.
7.Ekim ve dikim zamanı
· Ekim öncesi toprak yabancı otlardan arındırılmış olmalıdır.
· Tohumlar tek tek ekilmelidir.
· Ekim sıraya yapılmalıdır.
· Dikim aralıkları geniş tutulmalıdır.
· Ekim veya dikim çiçeklenme ve döllenme dönemindeki iklim faktörlerine göre ayarlanmalıdır.
8. İzolasyon
Tozlanma yollarına göre bitki türleri
1. Rüzgarla tozlananlar(Mısır, ıspanak)
2. Rüzgar ve böceklerle tozlananlar (Pancar, domates)
3. Böceklerle tozlananlar (Enginar, mung ve pirinç fasulyesi, marul, nane, maydanoz, bezelye, biber)
4. Arılarla ve diğer böceklerle tozlananlar (Fasulye, lahanalar, kereviz, çikori, tere, roka, pırasa, bamya, bezelye, börülce, tatlı patates, domates)
5. Arılarla tozlandığında verimi artanlar (domates, soğan, ay çiçeği)
İzolasyonun yararları:
· Yabancı tozlanan bitkiler arasındaki yabancı tozlanmayı engellemek
· Hasat sırasında aynı türün farklı çeşitlerinin tohumlarının karıştırılmasını engellemek
· Bir önceki bitkiden gelebilecek hastalık ve zararlıların taşınma olasılığını azaltmak
İzolasyon şekilleri
1. Mesafe izolasyonu:
Mesafe neye göre ayarlanır?
· Tür ve çeşidin yabancı tozlanma oranı (fazla olanlarda fazla)
· Böceklerin uçuş mesafesi
· Rüzgar hızı
· Tohumluk kademesi (orijinalde fazla, ticaride az)
2. Kapalı izolasyon
Çiçek ve salkım izolasyonu
Bitki izolasyonu
Tek bitki izolasyonu Bitki grubu izolasyonu
3. Zamanlama ile izolasyon
Tohumluk parsellerde yapılması gereken kültürel işlemler
1. Çapa ve seyreltme
- Seyreltme
- Kaymak tabakasını kırma
- Yabancı otları temizleme
2. Sulama
3. Gübreleme
- Organik gübreleme gerekli (yabancı ot tohumlarından arınmış olmalı).
- Kimyasal gübrelerden NPK önemlidir.
N: Büyüme ve gelişmede etkili, P ve K ile dengeli olduğunda tohum verimini artırır.
P: Meyve tutumu ve tohum gelişmesinde etkilidir.
K: Çiçeklenme ve tohum gelişmesi için gereklidir.
Mo ve B: Tohum üretiminde önemli olan mikro besin maddeleri.
4. Tip dışı bitkileri ayırma:
Neden yapılmalıdır?
- Tohumun genetik saflığını korumak
Tip dışı bitki çıkma nedenleri:
- Yetiştirilen türün morfolojik farklılık gösterme eğilimi
- Ürün dışındaki kültür veya yabani bitkilerle olan yabancı tozlanma
- Mutasyonlar
- Kaza ile farklı çeşitler ait tohumların karışımı
- Üretim yapılan tarlada daha önce yetiştirilen bitkiler
- Üretim sırasında çevre tarlalardan gelen çiçek tozları
Çiçeklenme zamanındaki çiçek tozu bulaşma kaynakları:
- Tohumluk üretimi yapılan diğer türler
- Çeşit denemeleri
- Ticari üretim yapılan bahçeler
- Tarlalarda bitkiler arasında dolaşan işçiler
- Üretimi yapılan türle aynı zamanda çiçeklenen veya erken çiçeklenenler.
- Üretim yapılan tür içinde gözden kaçan tür veya çeşitler.
Tip dışı bitkiler nasıl ayırt edilebilir?
Çeşidin özelliklerini çok iyi bilmek gerekir.
Tip dışı bitkiler ne zaman ayırt edilebilir?
Çiçeklenmeden önce yapılmasına özen gösterilmelidir.
Meyvesi tüketilen türler:
- Fide dönemi
- Çiçeklenme döneminde
- Meyve tutumu
- Hasat anında
Yaprak, kök ve yumruları tüketilen türler
- Genç bitki dönemi
- Tohumluk bitkilerin yetiştirilmesi ve sökümü
- Çiçeklenme
Tip dışı bitkilerin ayrımında hangi özelliklere bakılır?
- Bitki: dallanma şekli,
- Yaprak: yaprak rengi, şekli, büyüklüğü, tüylülük, hastalıklar
- Çiçek: Renk, şekil
- Olgunlaşmamış meyve: meyve şekli, meyve yüzeyi, meyve boyu, rengi, hastalıklar
- Olgun meyve: kabuk ve et rengi, şekil, irilik, meyve yüzeyi
- Tohumluk baş veya kök: Şekil, irilik, renk, hastalıklar
Tip dışı bitkileri ayırt ederken nelere dikkat edilir?
- Ürün bitkiler tek olarak görülebilecek şekilde yetiştirilmelidir.
- Bitkiler arasında sistematik yürünmeli, bir seferde çok geniş bir alan incelenmemelidir.
- Tip dışı bitkilerin tümü ile sökülüp atılmalıdır.
- İnceleme sırasında güneş arkaya alınmalıdır.
- İnceleme sabah saatlerinde yapılmalıdır.
- Gözlemler geciktirilmemeli, çiçeklenmeden önceki dönemlerde tip dışı bitkileri ayırt etmeye özen gösterilmelidir.
- Tip dışı olarak ayrılan bitkilerin kayıtları iyi tutulmalıdır.
- Yabancı otlarla mücadele iyi yapılmalıdır.
- Tohumla taşınan hastalıklarla bulaşık bitki ve yabancı otlar ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
TOHUM HASADI
Olgunlaşma zamanı
Ø Bitki türü
Ø Yetiştirme ve bakım koşulları
Ø Tohum olgunlaşması sırasındaki ekolojik
koşullar (sıcaklık, hava ve toprak nemi)
Tohumların hasat zamanındaki durumuna göre Bitki türleri
[ tohumu bitki üzerinde kuruyanlar (baklagiller, marul, havuç, kereviz, lahanagiller, buğday, mısır)
[ tohum almadan önce kurutulan etli meyveliler (biber, bakla, kışlık kabaklar)
[ etli meyveliler (domates, hıyar, karpuz, kavun, patlıcan)
En uygun hasat zamanı:
tohum kayıpları beklenen tohum verimini aştığı an.
Erken hasadın sakıncaları
[ Yetersiz olgunlaşma
[ Nem fazlalığı nedeni ile mekanik zarar
[ Tohum canlılığında azalma
Geç hasadın sakıncaları
[ Aşırı kuruma nedeni ile mekanik zarar
[ Tohum kayıpları fazladır
[ Tohum canlılığında azalma.
Hasat kriterleri
[ Tohum nemi (% 30’dan yukarı, % 14’den aşağı olmamalıdır).
[ Tohum rengi (türlere göre değişir).
[ Tohumdaki kuru madde (% 45-70)
[ Çiçeklenmeden sonraki gün sayısı
Hasat yöntemleri
[ Elle hasat (makasla, bıçakla veya doğrudan elle, çiçek sapları veya tüm bitki).
- Tüm türlere uygulanabilir.
- Bitkilerin tek tek hasadını sağlar.
- Tohum kayıpları en düşük düzeydedir.
- Mekanik zarar en düşük düzeydedir.
- İşçilik fazladır.
[ Makine ile hasat
[ İşçilik ve işçilik giderleri azdır.
[ Tüm sebze türleri için uygun değildir.
[ Mekanik zarar meydana gelebilir.
[ Tohum kayıpları daha fazladır.
Tohumların meyveden ayrılması
[ Kuru tohum ayırma yöntemleri
[ tohumluk bitkilerin makine ile hasat edilip makine ile ayrılması
[ tohumluk meyvelerin üzerinden merdane, döven, silindir veya traktör geçirilmesi
[ tohumluk meyvelerden sopalarla vurularak tohum ayrılması
[ tohumların elle ayrılması
[ Yıkayarak tohum ayırma yöntemleri
[ meyvelerin parçalanarak akan su altında süzgeçten geçirilmesi
[ parçalanan meyvelerin su içinde elle ovuşturularak tohumların ayrılması
[ Fermantasyon yöntemi ile tohum ayırma
[ Kimyasal maddelerle tohum ayırma
[ Hidroklorik asit (5-8 l/100 kg domates pulpu)
[ Sülfürik asit
[ Amonyak
[ Enzim (rapidaz c)
Uygulamada kimyasal madde dozu ve süresi dikkate alınmalıdır.
Hasat ve tohum ayırma sırasında meydana gelen zararlanmalar
[ Kotiledon yaprakların kırılması
[ Tohum kabuğunda aşınma
[ Büzüşme
TOHUMLARIN KURUTULMASI
Kurutma nedir?
Tohum neminin canlılık ve çimlenmeyi etkilemeyecek düzeye indirilmesi işlemidir.
Nedenleri:
[ tohumlar ana bitki veya meyveden daha kolay ayrılır.
[ bitki artıklarının tohum partisinden ayrılması sağlanır.
[ tohumun temizlenebilmesi için kurutulması gerekir.
[ tohumun muhafaza ömrünün uzatılması için tohum neminin düşürülmesi gerekir.
Tohum nemi ne kadar olmalıdır?
İri ve nişastalı tohumlarda % 12
Yağlı tohumlarda % 9
Küçük tohumlarda % 3-5.
Kurutma süresi
[ Tohumun başlangıç nemi
[ Kurutma sonunda istenen nem
[ Kuruma oranı
[ Kurutma sıcaklığı
[ Kurutma sırasındaki hava nemi
[ Kurutmada kullanılan hava hızı
Kurutma sıcaklığı
[ 30-440C arasında değişir.
[ tohumdaki su kapsamı yükseldikçe kurutma sıcaklığı düşürülmelidir.
[ sıcaklık nemi yüksek tohumlarda (%18) 350C’den fazla olmamalıdır.
[ Tohum nemi % 18’in altında ise sıcaklık 30-400C’de kurutma yapılmalıdır.
[ Tohum nemi % 10’un altında olduğunda sıcaklık 450C’ye çıkarılabilir.
Kurutma yöntemleri
[ Doğal kurutma (güneş ışınlarından ve rüzgar hızından yararlanılarak)
[ Yapay kurutma
[ daha erken hasat şansı sağlar.
[ Dökülme ve iklim koşullarının olumsuz etkisi ortadan kaldırılır.
[ Hızlı kuruma sağlanır.
[ Sabit sıcaklıkta kurutma sağlanır.
[ Yapay kurutma yöntemleri
[ Fırın kurutucular (domates, biber, patlıcan ve kabakgil türleri için kullanılır)
[ Sürekli kurutma sistemleri (Büyük tohum partileri için uygundur)
TOHUMLARIN TEMİZLENMESİ
Nedenleri:
Tohumun içinde bulunan toz, saman, bitki parçalarını ayırmak
Tohumları tohum olmayan kum, toprak gibi maddelerden ayırmak
Diğer ürün tohumlarını ayırmak
Yabancı ot tohumlarını ayırmak
Hastalıklı, yaralanmış, rengi kararmış, optimumdan büyük veya küçük tohumları ayırmak
Temizleme ile
I Tohumun temizlenmesi ile tohumun genetik kalitesinde ilerleme sağlanmaz
I Aynı ürüne ait tohumlar arasında bulunan farklı çeşitler ayrılamaz.
I Tohum partisinin çimlenme gücü arttırılamaz.
Temizlemenin aşamaları
Rüzgarla savurma (Elle veya makine ile)
Ön temizleme
Esas temizleme
Ayırma ve sınıflandırma
Temizleme makinelerinin özellikleri
Hava üflemeli ayırıcılar
Çentikli silindirler
Ağırlığa göre ayırım yapan makineler (ağırlık ve özgül ağırlık)
Özel temizleme makineleri (Şekil, tohum yüzeyi, renk)
İLAÇLAMA
Neden ilaçlama?
· Tohumun ekim dönemine kadar patojenlerden korunması
· Depolama sırasında meydana gelebilecek değişimlere karşı koruma etkisi yaratmak
Kullanılacak fungusitlerin özellikleri
· Tohumu çevre koşullarının etkisine karşı korumalı
· İnsan ve canlılara zarar vermemeli
· Tohuma toksik etkide bulunmamalı
· Depolama sırasındaki etkisi uzun süreli olmalı
· Kullanılması kolay olmalı
· Ekonomik olmalı
İlaçlama yöntemleri
· Kuru ilaçlama
· Sulu ilaçlama
TOHUMLARIN PAKETLENMESİ
Amacı: Ekim zamanına kadar tohumdaki nem oranının muhafaza edilmesini, böylece tohumun canlılığının korunması
Paketleme materyalleri
· Yağlı kağıt
· Mumlu kağıt
· Selüloz asetatlı kağıt
· Aliminyum kaplanmış torbalar
· Metal kutular
· Cam kaplar
· Bez torbalar (pamuk veya jütten yapılmış)
· PVC, PE torbalar
Paketleme materyalinin özellikleri
· Ekonomik olmalı
· Dayanıklı olmalı
· Hafif olmalı
· Nem çekmemeli
Paketlemede dikkat edilecek noktalar
· Paketleme sırasında pakette boşluk kalmamalı
· Paketin ağzı iyice kapatılmış olmalı
TOHUM MUHAFAZASI
Tohumlar neden muhafaza edilmelidir?
[ Her sene tohum üretilmesi zor ve ekonomik olmayan türlerde tohumların saklanması gerekir
[ Tohumların muhafaza edilmesi ile her yıl aynı miktar tohum bulmak kolaylaşır.
[ Fiyat değişimleri kontrol altına alınır.
[ Tüm tohum stokları değerlidir. Bu nedenle muhafaza edilmesi gerekir.
[ Gen bankalarında gen kaynaklarının uzun süreli korunması gereklidir.
Tohum depolama şekilleri
[ kısa süreli depolama (6-8 ay): Hasattan ekim dönemine kadar olan depolama (200C, % 60 ON).
[ Orta-uzun süreli depolama: (12-18 ay), üretim fazlası tohumların muhafazası için geçerlidir. (100C, tohum nemi 10-12)
[ Uzun süreli depolama: (5-20 yıl), Gen bankalarında ve tohum test laboratuvarlarında kullanılır. Tohumlar –18- -20 0C, % 5-6 nem)
Tohumların muhafaza süresine etki eden faktörler:
[ Depolama öncesi
· Bitki tür ve çeşidinin genetik özellikleri
[ Depolanabilme özelliklerine göre tohumlar
· Ortodoks tohumlar (Depo ömrü uzun olanlar)(1-5 yıl)
Rekalsitrant tohumlar (Depo ömrü kısa olan tohumlar) (Kurutma sırasında zarar görürler)
· Ana bitkinin sağlığı ve beslenme durumu
· Hasat dönemi ve şekli
· Çevre koşulları
[Depolama sırasındaki faktörler
· Sıcaklık:
K Sıcaklığın yükselmesi depolama ömrünü azaltır.
K Depolama sırasında düşük sıcaklıklar yüksek sıcaklıklardan daha etkilidir.
J Depolama için en uygun sıcaklık sınırları 0-50C arasındadır. Uygulamada ekonomik olması nedeni ile 100C tercih edilir.
Depolarda sıcaklık konusunda dikkate alınması gerekli noktalar
L Akarlar 50C’nin, böcekler 150C’nin altındaki sıcaklıklarda gelişemez.
L Pek çok depo fungusu 00C’nin altında gelişemez.
J Sıcaklığın organizmalar üzerindeki etkisi depo ortamındaki nemin artışıyla ilişkilidir. *Sıcaklığın 5-400C arasında her 50C artışı depolama ömrünü iki kat azaltır.
Oransal nem
J Her hangi bir sıcaklıkta atmosfer neminin buhar basıncı oransal nemin düzeyiyle ilişkilidir. Sıcaklığın artışıyla birim hava kütlesince tutulan su miktarı artar.
J Depolama sırasında depo havasının oransal nemi % 50-60 arasında olmalıdır.
J Depo nemi % 40’ın üzerine çıkınca depo zararlıları harekete geçer.
L % 65-70’in üzerinde depo küflerinin faaliyeti artar. Çimlenme gücünde azalma meydana gelir.
J Tohumlar düşük sıcaklık ve düşük oransal nemde 2-2.5 sene kadar saklanabilir.
Tohum nemi
L Tohum nemi % 5-14 arasında her % 1’lik artış, tohum depolama ömrünü 2 katı kadar azaltır.
Tohum depolarının yapısı
1. Depolar yangın tehlikesinin en aza indirildiği yapılar olmalıdır.
2. Depolar kuş, kemirgen hayvanlardan korunmuş olmalı, mikroorganizma ve böcek girişi önlenmiş olmalıdır.
3. Tohum deposunun zemini düz olmalı, döşemesi kemirgen hayvanların zararına dayanıklı olmalıdır.
4. Giriş kısmı paket taşıyıcılarıyla tohum giriş çıkışını kolaylaştıracak şekilde hafif eğimli olmalıdır.
5. Depo içinde raflar bulunmalı, raflar arasında hava hareketi sağlanmalıdır.
6. Depolarda çift kapı sistemi tercih edilmelidir.
7. Depo kapısı depo içi koşulları kontrol eden sistemler ile pencere gibi açıklıklarla temas etmemelidir.
8. Duvar ve taban kısmı beton olmalı, depoda ahşap materyal kullanılmasından kaçınılmalıdır.
9. Havalandırma delikleri böcek girişine karşı telle kapatılmalıdır.
10. Depo içindeki elektrik sistemi nem ve sıcaklıktan etkilenmeyecek şekilde yerleştirilmelidir.
11. Depo yapımında kullanılan malzemeler güneş ışınlarını ve nemi en az düzeyde emen malzemelerden olmalıdır.
12. Tohum depolarında havalandırma sistemi bulunmalıdır.
13. Depo koşullarını kontrol eden sistemler depo girişindeki antre kısmına konulmalıdır.
Depo içi koşulların kontrol edilmesi
Sıcaklık: Havalandırma ile veya soğutucularla
Havalandırma: Havalandırma bacaları veya aspiratörlerle
Soğutma: Havalandırma bacaları veya soğutucu kompresörlerle
Hava oransal neminin düşürülmesi: Silikajel
Depoların kullanılışında dikkat edilecek noktalar
· Tohum depolarına bitki, soğan gibi materyaller konulmamalıdır.
· Depolar temiz tutulmalı ve ilaçlanmalıdır.
· Yangın tehlikesine karşı önlem alınmalıdır.
· Tohumlar depoya ambalajlanmış olarak konulmalıdır.
· Tohumlar depodaki hava hareketini engellemeyecek şekilde yerleştirilmelidir.
· Depoya konulan tüm paketlerin etiketlenmiş olması gerekir. Etiketlerde tohum miktarı, depoya konuluş tarihi, tohumun çeşidi ile ilgili bilgiler bulunmalıdır.
Tohum muhafaza şekilleri
· Tohum depoları
· Hava geçirmeyen kaplarda
TOHUMLARDA KALİTE KONTROLÜ
1. Tarlada (genetik özelliklerin kontrolü)
2. Laboratuvar kontrolü (canlılık ve güç)
Canlılık ve güç testleri:
Çimlenmeyi etkileyen faktörler:
1. Su: Çimlenmenin başlaması için tohumun suyu emmesi gereklidir.
Çizelge: Farklı tohumların 28 0C’de orijinal ağırlıklarının %’sine göre şişme miktarları
Süre (S)
Marul
Buğday
Ayçiçeği
Mısır
2. Sıcaklık: Tohum suyu ancak sıcaklık istediği düzeye ulaştığında alabilir ve çimlenebilir. Tohumların çimlenme için istedikleri sıcaklık sınırları türlere göre değişir. Genel olarak tohumlar 2-400C sıcaklık sınırları içinde çimlenirler.
Sıcaklığın optimum sınırlar içinde olmaması
1.Çimlenme oranını düşürür.
2. Çimlenme hızını düşürür.
3. Gazlar: Çimlenme için % 20 O2 ve % 0.3 CO2 bulunan havada iyi çimlenirler. Ortamdaki oksijenin azalması çimlenmeyi olumsuz önde etkiler.
4. Işık: Tohumların çoğunluğu karanlıkta çimlenir. Marul, kereviz gibi tohumlar çimlenme için ışığa gereksinme duyarlar
Çimlenme-Çıkış-Verim ilişkisi
